Emoties bij kinderen

Wanneer een kind gevoelens en emoties heeft, gebeurt er iets met het zenuwstelsel. Een kind is nog niet in staat om emoties zelf te reguleren. Daar heeft het een volwassene bij nodig.

Je moet je voorstellen dat wanneer er een emotie is, het lichaam dat ervaart en tijd nodig heeft om die emotie te verwerken.

Wanneer een volwassene dan zegt: stop met huilen, dan moet het kind iets doen waar het lichaam nog niet aan toe is, de emotie is nog niet verwerkt. Het lichaam heeft daar zijn eigen tijd voor. Moet het kind stoppen, dan moet het met zijn hoofd, (het denken) tegen zijn lichaam ingaan. Wat gevolgen heeft voor de ontwikkeling van het zenuwstelsel.

(En waardoor ze leren dat hun lichaam niet goed reageert, met als gevolg dat we als volwassene compleet over onze grenzen heen gaan, want ja, ons lichaam is niet te vertrouwen hebben we meegekregen, dus ons hoofd moet wel de regie nemen, met verschillende klachten tot gevolg)

Wordt het kind niet gehoord in het gevoel en emotie, dan werkt dat door in het gedrag. Simpelweg omdat het lichaam tijd nodig heeft voor verwerking.

Een voorbeeld: een jongen van 4 en zijn moeder zijn een middag ergens op bezoek en de moeder wil naar huis. Het kind is buiten aan het spelen met andere kinderen. Twee kinderen zijn aan het steppen en op het moment dat de moeder haar kind roept, om te zeggen dat ze zo gaan zegt hij dat hij ook nog wil steppen. Ze geeft aan dat het niet kan, dat hij morgen thuis weer mag steppen. De jongen gaat huilen en zegt 'ik wil ook nog steppen'. Ondertussen is de moeder bezig met het pakken van de tas en jassen. Wanneer ze tegen het jongetje zegt, kom, we gaan naar huis, reageert het jongetje met weerstand. 'ik wil niet naar huis'. De moeder zegt , jawel, we gaan, trek je schoenen aan, het was leuk om hier te zijn, maar nu gaan we naar huis. Kom, trek je schoenen aan. De jongen gaat verder in de weerstand en onder protest helpt de moeder de schoenen aan te doen. Ze voelt wat irritatie, want ze wil gaan en haar kind werkt niet mee.

Wat gebeurt er? Op het moment dat het kind hoort dat ze naar huis gaan, zegt hij nog te willen steppen. Dat kan niet meer krijgt hij te horen. In zijn lichaam komen er gevoelens en emoties naar boven. Hij is verdrietig dat hij niet kan doen wat hij graag wil. (Dat is begrijpelijk. Je wilt iets graag en dat kan niet. Op 4 jarige leeftijd is het nog niet mogelijk om je emoties volledig te reguleren. Daar heb je een volwassene voor nodig.)

Ipv zijn verdriet te erkennen en daar aandacht aan te geven, pakt de moeder haar spullen en zegt opnieuw dat ze naar huis gaan.

Daar is een lichaam van een 4 jarige met emoties die het nog niet zelf kan reguleren. Die emoties werken door. Dat is niet bewust, dat is hoe het lichaam werkt. Het heeft tijd en erkenning nodig. Wanneer het dat niet krijgt, zal dat te merken zijn daarna in het gedrag van het kind. Wanneer we als ouders denken dat het kind bewust tegenwerkt, zullen we geïrriteerd raken en dat gaan uiten naar het kind door bijv te gaan mopperen op het kind. Het naar huis gaan wordt een gedoe. Het jongetje wil zijn schoenen en jas niet aan, wil niet naar de auto lopen, wil niet in de auto etc.

Wanneer we weten hoe het emotionele brein van een kind werkt, kunnen we inhaken daarop. Dat vraagt tijd en aandacht! Willen we dat geven?

Hoe? Om bij het voorbeeld te blijven:

Op het moment dat het jongetje zegt ook nog te willen steppen en begint te huilen als het hoort dat het niet meer kan, maakt de moeder contact met het kind door te zeggen: joh, wou je nog zo graag steppen? Het jongetje knikt huilend ja. De moeder zegt: je bent echt verdrietig hè, dat je niet meer kunt steppen omdat we naar huis gaan. Het jongetje huilt iets harder, waarop de moeder zegt: huil maar lieverd, je mag al het verdriet wat in je buik zit eruit huilen. Na een paar snikken, vraagt de moeder: zit er nog meer verdriet in je buik? Het jongetje kruipt even tegen z'n moeder aan, huilt niet meer. De moeder zegt dat ze haar tas en de spullen gaat pakken en dat hij zijn schoenen aan mag doen. Ze houdt er rekening mee, dat ook al is het huilen gestopt, zijn lijf nog wel even wat verdrietig voelt en wat tijd nodig heeft om weer neutraal of blij te kunnen zijn. Wanneer ze ziet dat hij zijn schoenen heeft gepakt en niet aantrekt, wil ze daar begripvol mee omgaan. Ze loopt naar hem toe en zegt: 'fijn dat je je schoenen hebt gepakt, wil je dat ik je even help met aantrekken? De jongen knikt ja. Als de schoenen aan zijn helpt ze hem zijn jas aan te doen en terwijl ze naar de auto lopen ziet hij een hondje lopen. 'Kijk mama, een hondje!' hoort ze hem opgewekt zeggen. Ze weet, de emotie van verdriet is verwerkt. Zijn lichaampje heeft weer ruimte voor andere dingen. Zonder weerstand stap hij in de auto en kletsen ze over hoe de middag was.

Tot het volgende moment dat er emoties zijn die aandacht en erkenning nodig hebben.😊 

Het is handig om te weten dat als je als volwassene zelf als kind emotioneel niet werd gehoord, je dat alsnog bij jezelf kunt toepassen wanneer je emoties merkt. Net zoals je dat bij je kind toepast. Wanneer je voorbij gaat aan je eigen gevoelens en emoties, worden jouw behoeften aan oa gehoord en gezien worden, erkenning en acceptatie niet ingevuld. Dan is het veel lastiger om je kind te horen en zien. Eerst je eigen zuurstofmasker op, dan van je kind, gaat ook op bij het horen en zien van gevoelens, emoties en behoeften!

Authentiek, uniek

 Authentiek. (Trouw aan je eigen persoonlijkheid)*

Ieder mens is uniek. Van jongs af aan is daar een persoon, met een eigen karakter, eigen persoonlijkheid, eigen smaak. Net als dat er verschil is in auto's qua motor, besturingssysteem etc is dat bij mensen ook het geval.

Voor iemand die meerdere kinderen opvoedt/verzorgt zal het helder zijn dat er verschil zit in hoe elk kind op iets reageert. Waar de ene wat stiller is, praat de ander graag. Waar de ene graag deelt, houdt de ander het liever voor zichzelf. Of dat nou snoepjes zijn of dat het gaat om iets vertellen. Waar de één een tijdlang stil kan zitten, kan de ander niet stil zitten en beweegt continue. Waar de één makkelijk kan kiezen, raakt de ander van slag als er keuze is. 

Het klinkt heel logisch toch? 

Als je dat zo bedenkt en we kijken naar onze opvoeding, kijken we dan per kind hoe het in elkaar steekt en wat het nodig heeft? Of hebben we ideeën wat kinderen moeten of juist niet mogen, hoe ze zich horen te gedragen en houden we dat aan voor elk kind?

Maakt niet uit welke smaakpapillen jij hebt, je moet eten wat de pot schaft. Of je het lekker vindt of niet.

Maakt niet uit dat jouw lijf veel beweging nodig heeft, je moet gewoon een uur stil zitten. In de kerk of op school, of iets korter thuis aan tafel.

Ik noem maar iets hè, dat begrijp je.

Wanneer we volwassen zijn, kunnen we zelf bepalen wat we eten. Kunnen we zelf een beroep kiezen waar we veel moeten zitten omdat het bij ons past. Of juist een beroep waar we veel beweging hebben omdat we er niet aan moeten dénken om de hele dag stil te zitten.

Behoeften en gevoelens. We hebben ze allemaal. Wel is er een verschil per persoon in welke mate ze aanwezig zijn. Hebben we daar oog voor? 

Heb jij daar oog voor? 

Ik zal je eerlijk zeggen, ik had daar eerder geen oog voor. Wist er ook niks van af. Hoe meer ik me daarin verdiepte, hoe meer ik leerde over mezelf en automatisch ook over m'n kinderen. Waar ik eerder kon mopperen over gedrag van mezelf, m'n man of een kind, kan ik er nu anders naar kijken.

Voorbeeld? Ik beslis zelf vrij direct. Ik merk of ik iets wil of niet. Mijn man heeft meer tijd nodig. Hij kan eerst heel enthousiast zijn over iets en het later niks vinden. Of andersom. Ik kon daar slecht tegen. Begreep het ook niet. Ga ik er vanuit dat hij het leuk vindt, spreken we het af en vervolgens gaat het niet door omdat hij het toch niet leuk vindt! Inmiddels weet ik dat wij daarin verschillend zijn geschapen. Het werkt gewoon verschillend in ons!

Dat is niet omdat we dat willen, dat is wat het is. Net zoals onze auto sneller optrekt dan onze camper. En we met onze camper langer over hetzelfde aantal km's rijden dan met onze auto.

Nu ik weet hoe dat werkt, heb ik er geen hinder meer van. Als ik iets wil bespreken, weet ik dat hij niet gelijk de beslissing kan maken waar hij echt bij kan blijven. Dat heeft even tijd nodig. Dat is oké. Toen ik daar achter kwam, zag ik ook dat verschil bij m'n kinderen.  Wauw! Zo bijzonder om daar rekening mee te kunnen houden!

Weet je welk verschil dat maakt? Een verschil van irritatie, boosheid en ruzie, naar rust, vrede en verbinding. 

Authentiek, trouw aan je eigen persoonlijkheid, zoals je bent geschapen door onze Schepper. Mag die persoonlijkheid vanaf babytijd er zijn en blijven? Of zijn er malletjes waar je in moet passen, (ingeschreven)regels waar je aan hoort te voldoen? Zowel voor jezelf als voor je kind. Denk je daar wel eens over?

Wat zijn jouw gedachten als je dit leest?

Gesprek met iemand over haar situatie

Ik: Kun je in het kort je situatie delen? 

Zij: Mijn partner is net afgestudeerd, heeft nog geen baan en is dus veel thuis. Ik werk 28u per week en kom dan graag thuis in een netjes en schoon huis. Als dit niet zo is, terwijl ik daar wel om gevraagd heb kan ik zo teleurgesteld en verdrietig zijn als ik thuiskom. Ik raak gefrustreerd en het voelt dan een beetje alsof ik niet belangrijk genoeg ben terwijl hij mij natuurlijk wel belangrijk vindt!

Ik: Mijn eerste vraag aan jou is: je beschreef een situatie, hoe ga je er nu mee om?

Zij: Nu zeg ik dat ik het vervelend vind, wordt ik een beetje chagrijnig en kan ik me ook meer terugtrekken, dus minder praten bv. Als ik echt een drukke dag  heb gehad en er zijn bepaalde dingen niet gebeurd die ik wel verwacht had kan ik lang teleurgesteld zijn en haal ik er soms ook meer dingen bij uit onze relatie die eigenlijk niks te maken hebben met het probleem op dat moment.

Ik: Heb je een idee welke behoeften er bij jou zijn in deze situatie?

Zij: Ik denk gehoord worden, dat mijn partner beseft hoe vervelend ik het vind. Maar ik zou het ook van me af willen kunnen zetten en makkelijker schakelen van mijn verwachtingen naar de realiteit.

Ik: Ik stuur je de lijst met behoeften en gevoelens door. Wil je één voor één de behoeften doorlezen, noteren welke je herkend voor jezelf en die doorsturen?

En vervolgens de 3 linkerrijtjes doorlezen en alle gevoelens noteren die je herkent. Wanneer je aan deze situatie denkt.

Zij: Wederkerigheid (wat doen voor elkaar)

Liefde

Begrijpen en begrepen worden

Gevoelens:

Bezorgd

Geraakt

Gevoelig

Ik: Ik neem even je behoefte aan begrijpen en begrepen worden.

Wanneer een behoefte niet vervuld wordt, zit daar een gevoel bij. Gevoel is datgene waardoor ons lichaam communiceert. Gevoel is dus niet iets van ons denken, het zit in ons lichaam.

Vraag aan jou: voor als je even de tijd ervoor kunt nemen en niet afgeleid wordt (even alleen kunt zitten)

Laat eens op je inwerken 'ik word niet begrepen' en observeer vervolgens waar in je lijf je iets voelt. Wil je dat beschrijven en doorgeven aan mij?

Zij: Ik voel verdriet in mn hart maar ook machteloosheid (hoe kan ik ervoor zorgen dat ik wel begrepen wordt?)

Beantwoord dat de vraag een beetje?

Ik: Waar in je lichaam voel je de machteloosheid?

Zij: In mijn hoofd.

Nog even over nagedacht, soort radartjes die heel snel blijven draaien, ik heb dan ook geen goed overzicht meer. 

Ik: De behoefte aan begrepen worden zit in jou gekoppeld aan een lichamelijk gevoel in je hoofd. Dat gevoel draagt bij aan gedrag. Gevoel wat niet fijn voelt, wil je systeem zo snel mogelijk weg hebben. Daar kun je onbewust diverse manieren voor hebben. Bijv. gaan nadenken over hoe je ervoor kunt zorgen dat je begrepen wordt. Of bedenken hoe je deze situatie kunt voorkomen of veranderen. Een gevoel echter heeft het nodig om gevoeld te worden, als het ware wordt het dan gehoord en erkent. Niet met woorden, dat is niet de taal van je lichaam, maar met het letterlijk voelen.

Dit is belangrijk om te weten.

Het systeem is dat dus niet gewend, zolang je er niks over weet kun je het ook niet veranderen. Nu je weet wat het gevoel nodig heeft, heb je de mogelijkheid om anders hiermee om te gaan.

Gevoel wat niet fijn aanvoelt bewust toelaten, gaan voelen kan heel naar zijn, zelfs angst geven. Het is belangrijk om te weten dat het gevoel er alleen maar wil zijn, dat je er niet dood aan gaat en dat het na een minuut of paar minuten weer over gaat.

Het is de bedoeling dat je jezelf niet identificeert met het gevoel in je lichaam. Je bent als het ware de waarnemer van je gevoel. Stel je voor,  er komt een klein meisje naar je toe, huilend. Je neemt haar op schoot en zegt, huil maar meisje. Je hebt het vertrouwen dat het huilen vanzelf stopt, daarna kun je eventueel praten maar voor dat moment heeft het kind het nodig dat het huilen er mag zijn en jij daarbij aanwezig bent. Stel je voor dat je gaat meehuilen met dat meisje, hoe zou dat zijn voor haar? Dan bèn je er niet voor haar pijn, dan hebben jullie allebei pijn. Zo is dat ook met gevoel in jezelf. Je laat het toe, terwijl je vanuit je brein bewust bent dat het er wil zijn, dat je dat aankunt.

Nu je dit allemaal hebt gelezen wil ik je vragen om nogmaals tijd en ruimte te nemen om op jezelf in te laten werken 'ik ben machteloos'. (en maak het even heel groot, om zodoende toegang te krijgen tot de opgeslagen pijn in je lichaam, in dit geval in je hoofd)

Wees je ervan bewust dat het gevoel alleen maar er wil zijn, dat je dit gevoel aankunt (ook al kan het heel naar voelen) en observeer in rust wat het gevoel in je lichaam doet. Nodig jezelf uit om het er te laten zijn. Dit kun je doen door letterlijk tegen jezelf te zeggen: kom maar, voel maar wat er zit. Terwijl je denkt 'ik ben machteloos'.

Dit noem ik de voeloefening. Jij observeert wat er gebeurt, er is geen goed of fout hierin. Is dit helder voor je of heb je eerst nog vragen voordat je de voeloefening doet? Dan hoor ik het graag!

Wil je mij laten weten hoe je de voeloefening verlopen is? Wat er in jou gebeurde, wat je ervaarde?

Zij: Is helder! Ik ga het nog een x rustig doorlezen en zal de voeloefening doen!

Ik: 👍🏼

Zij: Tijdens de voeloefening kwamen er tranen naar boven. Een verdrietig gevoel als ik eraan denk machteloos te zijn. Er kwam naar boven hoe ik het liefst iedereen help, mijn huis openstel voor mensen die dat niet hebben zodat ik wat kan doen voor die mensen. 

Het voelde bijna alsof mijn hoofd een beetje blokkeerde bij het idee van machteloos zijn.

Ik: Heb je het idee dat je het verdriet en  die blokkade in je hoofd de ruimte hebt kunnen geven? Met andere woorden, dat je je er niet tegen hebt verzet, maar het gewoon er liet zijn.

Als je nu opnieuw op je in laat werken 'ik ben machteloos', hoe voelt dat nu? Wat komt er nu naar boven? Of blijft het nu rustig in je?

Zij: Ik heb het denk ik wel de ruimte kunnen geven maar heb wel snel dat ik denk, ohja dat voelde vervelend.

En er dan dus toch met een niet zo fijn gevoel aan terug denk. Dit heb ik vaker gehad toen ik een paar maanden.

Niet zo lekker in mijn vel zat, als ik dan een jaar later daaraan herinnerd werd. Voelde ik weer het verdriet uit die tijd terugkomen.

Ik denk dat ik dan dus toch het gevoel er niet genoeg heb laten zijn of in ieder geval niet goed heb afgesloten oid. Is mijn eigen analyse ;)

Ik: Dat denken 'oh ja dat voelt vervelend', kan er voor zorgen dat je je identificeert met de pijn.

Je kunt op twee verschillende manieren pijn ondergaan/ervaren.

Even een oefening om het te ervaren:

Knijp je ogen stijf dicht, trek je schouders omhoog en doe even alsof je heel bang bent.

Voel hoe dat voelt en onthoudt dat. 

Als je dat gedaan hebt, laat het even weten, dan geef ik de volgende oefening door.

Zij: Ik heb dan het gevoel dat mijn hart sneller gaat kloppen en ga me dus ook echt een beetje bang voelen.

Ik: Okee. Vervolgens trek je je schouders op, houdt je je ogen gewoon open en stel je voor dat je bang bent. Hoe voelt dat in vergelijking met de eerste oefening?

Zij: Veel rustiger, ik zie wat er om mij heen is en heb dus geen reden om bang te zijn...

Ik: Hiermee probeer ik je te laten ervaren dat je op verschillende manieren je lijf kunt voelen. 1, je schouders trekken op en daarbij is je hoofd ook gespannen door je ogen die stijf dicht geknepen worden. 2. Je schouders trekken op en in je hoofd blijf je rustig.

Ik leg het ook wel uit met het volgende :

Als je in de nacht heftige buikpijn krijgt, kun je angstig worden, kan het je helemaal gaan beheersen. Wat is dit? Zou het iets ernstigs zijn? Het doet zo'n pijn. Ik houd dit niet vol. Etc.

Wanneer je vervolgens de huisarts belt en die  zegt aan de hand van wat je vertelt bijv: ik denk dat je iets verkeerds hebt gegeten, neem wat paracetamol en kijk morgen even of je nog pijn hebt.

Dan kan het zijn dat je nog dezelfde pijn ervaart, maar niet meer zo bang bent. Je bent gerust gesteld. Ook al doet het nog erg zeer.

Zie/merk je het verschil?

Zo kun je ook emotionele pijn in je lijf toelaten, angstig voelen omdat het vervelend voelt, het naar is. En je kunt het toelaten terwijl je tegen jezelf zegt: dit voelt niet fijn en ik kan het aan, het wil graag gehoord worden.

Als het ware net als bij een kind waar je tegen zegt : kom maar, huil maar, ik ben bij je. Dan voelt het én naar én uiteindelijk ook fijner na afloop omdat 

het er mocht zijn.

Hoe komt dit bij jou binnen? Wat zijn jouw gedachten hierover?

Zij: Jaa klinkt eigenlijk super logisch allemaal! En een heel goed mooi inzicht. Ik denk wel dat het veel oefenen en doen is voordat het makkelijk gaat. Om op deze manier om te denken zeg maar.

Wel echt blij dit te horen. Ik merk ook bij mezelf dat ik vaak al probeer als ik bv even verdrietig ben het gewoon toe te laten ipv een reden te achterhalen waarom, het verdriet even er gewoon laten zijn zonder oordeel, maar dat is niet altijd even makkelijk.

Ik: Ja klopt, het vraagt oefening. Ik vergelijk dat ook wel met het trainen van spieren bijv. Als een spier weinig tot niet gebruikt is, heeft het tijd nodig voordat die spier sterker wordt en makkelijk te gebruiken is. Het mooie aan oefenen is dat er progressie in zit.

Idd een stukje omdenken, let wel, in combinatie met voelen! Soms gebruiken mensen alleen het denken en wordt er tegen zichzelf gezegd, ja je voelt je machteloos, dat mag.

Maar dan krijgt jet gevoel niet de aandacht en ruimte die het nodig heeft, dan wordt het lichaam alleen gehoord dmv woorden en niet dmv voelen. Terwijl voelen de taal is van het lichaam.

Vergelijk het weer met een kind wat verdrietig is en waar ik tegen zeg: ja je bent verdrietig, zonder dat ik dat kind even vasthoud en ruimte geef door bijv

te zeggen, voel maar even, ik houd je vast.

Ja, mooi als er ruimte is om iets er te laten zijn zonder oordeel, zonder dat er een oordeel is. Wel belangrijk om te weten: als er wel een oordeel is, is het vaak dat er een onvervulde behoefte zit. Dus een oordeel is een hele mooie uitnodiging om jezelf te horen in welke behoefte er zit.

Dan hoeven we niet krampachtig te zijn in: ik laat het gevoel toe, heb er wel een oordeel over maar ja, die druk ik maar even weg. Dan kun je soms eerst aandacht geven aan het oordeel, (welke behoefte er achter zit) en daarna pas het gevoel wat er zat aandacht geven.

Is het helder wat ik bedoel? Anders maak ik een voorbeeld. 😊

Zij: Helder maar een voorbeeld zou wel helpen om het nog duidelijker te krijgen denk ik 😅

Ik: Okee!

Stel, ik zie op Instagram iemand die allemaal foto's deelt van haar vakantie. Ik ga zelf niet op vakantie en telkens als ik die mooie plaatjes zie, voel ik irritatie én denk ik bij mezelf: moet ze nou zonodig al die foto's delen?

Ik wil m'n irritatie er laten zijn. Geef dat ruimte en doe niks met m'n oordeel. De volgende dagen dat ik weer mooie vakantiefoto's zie,  wordt m'n irritatie groter en m'n oordeel ook.

Wanneer ik eerst m'n oordeel als uitnodiging zie, zoek ik op de lijst met behoeften op welke behoefte er bij mij

achter zit, welke niet wordt vervuld. Ik kom uit bij rust, en avontuur.

Ah, kijk, ik besef dat ik behoefte heb aan rust en avontuur en bij het zien van die vakantiefoto's, komt de boodschap bij mij binnen dat degene die ze deelt, wel rust en avontuur heeft.

Nu ik weet welke onvervulde behoeften ik heb, kan ik mezelf daarin horen. Simpelweg door het te erkennen en te voelen hoe het voelt dat ik geen rust en avontuur ervaar.

Dan is de irritatie eigenlijk een dekmantel voor de pijn die er zit door de onvervulde behoeften.

Dus als ik m'n oordeel negeer, negeer ik ten diepste mezelf.

Zij: Duidelijk! Goed inzicht ook.

Ik: Om nog even terug  te komen op de voeloefening met machteloosheid.

Als je er nu aan terugdenkt, wat komt er dan in je op?

Zij: Dat ik die behoefte meer moet leren zien, en die behoefte er zonder oordeel te laten zijn.

Ik: Hoor ik dan de wens om jezelf meer te horen en zien?

Zij: Jaa, wat liever voor mezelf zijn.

Ik: Naast het liefst iedereen helpen, ook liefde voor jezelf. 😊 Ik vertaal liefde ook wel naar aandacht. ❤️

Is het voor jou zo rond wat de situatie betreft?

Zij: Jaa het is helemaal duidelijk. Ik heb een beetje het gevoel dat ik afdwaalde van de situatie af maar het is  uiteindelijk allemaal met elkaar verbonden natuurlijk 😊.

Ik: Ja klopt! Het kan verrassend zijn om te merken wat er zit aan behoeften en gevoelens in situaties.

Zij: Ja dat is echt waar!

Ik: Daarom ben ik zo enthousiast en voorstander van om aandacht te hebben voor jezelf. 😊

Dankjewel voor het delen van je situatie, en het meewerken!

Zij: Graag gedaan, was leerzaam 😊.

Ik: ❤️👍🏼 ruimte toegewenst om verder te gaan met oefenen!

Reizen en emotionele pijn. Trip naar Barcelona

 Die trip naar Barcelona... Die bracht veel teweeg!

Het begon er mee dat Louisa, onze 17 jarige dochter stage kon doen in Barcelona. Zij vroeg ons of we haar weg wilden brengen. Ik dacht aan een mooie camper trip, maar zij wilde liever vliegen. Ik hou van reizen en zag dat helemaal zitten, samen met André haar wegbrengen.

Alleen kon André niet mee. Dat betekende dat ik samen met Louisa zou gaan en in m'n eentje terug zou reizen. Het beeld van samen daar heen, dat was wel okee. We konden op vrijdag vertrekken en samen het weekend doorbrengen. De maandag daarna begon haar stage. Het idee dat ik dan in een ander land, in een onbekende stad in m'n eentje naar het vliegveld zou gaan reizen, trok me echt niet aan. Echter, het idee dat m'n kind vraagt of ik haar wil vergezellen op haar heenreis en ik daar nee tegen zou zeggen, trok me ook niet aan!

Ik wist, ik wil haar vergezellen. Toen ik op zoek ging naar een vlucht, bleek een twee of drie daagse reis een stuk duurder te zijn dan vijf dagen. Jammer van het geld als ik eerder terug ging. Maar ja, vijf dagen weg, zou betekenen dat ik daar ook twee dagen alleen zou zijn omdat Louisa stage liep.

Ai ai ai...

Je moet weten dat ik dol ben op verhalen van mensen die op reis zijn. Vorig jaar las ik een boek van Tamar Valkenier: fulltime avonturier. 

Dan voelde ik verlangen en tegelijkertijd wist ik: dat ga ik nooit doen, in m'n eentje op reis. Veel te eng en te gevaarlijk voor mij. Ik snap dan ook niet dat mensen dat doen! 😀

Diep van binnen voelde en wist ik dat deze trip naar Barcelona door moest gaan. Al kon ik nog niet zeggen waarvoor dat zou zijn. Ik had het idee dat God dit zo leidde en dat Hij het zou doen meewerken ten goede.

Ik sprak m'n gedachten en gevoelens naar Hem uit.

Heel bijzonder was het toen ik aan het lezen was in de bijbel, twee dagen voordat de trip begon: de discipelen zeiden tegen Jezus dat het niet veilig was om te reizen. Jezus zei: het is dag, zolang het licht is kun je reizen. Ik ben het Licht, bij Mij ben je veilig.

Wow! Dat was bemoedigend!  Dankuwel Heer! 🙌

Zo brak de dag van de trip aan. Ik was niet zenuwachtig, maar zag er ook niet zo naar uit, zoals ik wel doe als ik samen met André zou gaan. Het voelde als een soort van ondergaan. Op de heenweg naar Schiphol voelde ik me misselijk worden. Een naar branderig gevoel in m'n keel. Af en toe kokhalsde ik. In m'n herinnering kwamen de keren naar boven dat ik onderweg was naar het ziekenhuis om geopereerd te worden. Dat voelde toen net zo als nu!

Ineens dacht ik: stel dat dit te maken heeft met een trigger. Met oude opgeslagen gevoelens! Zou er iets geheeld kunnen worden? Ik paste de voeloefening toe om iets te herprogrammeren in m'n emotionele brein. Het was best lastig en het nare gevoel ging niet helemaal weg. Ik weet dat het soms langer tijd nodig heeft en gaf mezelf erkenning.

We kwamen bij Schiphol. Ik onderging alles zoals ik dat ook deed voor een operatie. Tijdens het wachten bij de gate zaten Louisa en ik naast elkaar. Ik deelde mijn gedachten met haar: nu zit jij naast me, jou ken ik, dat is veilig. Nu heb ik naast mezelf nog een extra stuk wat veilig voelt, wat ik ken. Wanneer ik alleen ben, is dat er niet. 

Toen we naar het vliegtuig liepen en we in de slurf even stil stonden omdat de rij niet doorstroomde, merkte ik het gevoel van paniek wat het gevolg is van claustrofobie. Ook daar paste ik de voeloefening op toe.

Vijfendertig minuten later dan gepland, stegen we op. Eenmaal in de lucht las ik een e book. Toen gebeurde het. In het boek stonden 3 vragen.

1. Wat heeft je lichaam vandaag nodig.

2. Wat heeft je hart vandaag nodig?

3. Wat heeft je hoofd vandaag nodig?

Die eerste vraag was niet nieuw voor me. Mijn lichaam voelt veel en vaak, daar geef ik regelmatig aandacht aan.

De tweede vraag... Die kwam binnen! Mijn hart! Wat heeft mijn hart vandaag nodig? Ik voelde verdriet. Ik had even geen woorden. Het duurde even toen ik wist: mijn hart heeft aandacht en troost nodig. Ik liet het verdriet toe, gaf het ruimte. Sprak het uit naar God.

Dat was de heenvlucht. Vervolgens had ik twee fijne dagen met Louisa. Daarna ging zij werken en bracht ik twee dagen in m'n eentje door. 

Af en toe denkend aan de terugreis, want dan zou ik alleen gaan! 

Ik overwoog om een taxi te nemen naar het vliegveld. Met de trein kon ook, alleen vroeg ik me af of dat ging werken voor mij. 😀 

Maar na een paar dagen Spanje, met de trein gereisd te hebben, dacht ik de avond voor vertrek dat ik dat wel ging redden zonder al te veel struggles. 

Die nacht sliep ik prima. De volgende ochtend voelde ik wat spanning in mijn lichaam. 

Om half 10 in de ochtend vertrok ik. 

Onderweg naar het station zei ik tegen mezelf, je voelt spanning in je lichaam hè en je hoofd vindt dat niet nodig. Klopt ja. Lekker de spanning er laten zijn, dat is okee. Bijna bij het station aangekomen, bedacht ik wat ik ging zeggen, in het Engels, bij het loket. 'One single to the airport please.' 

Toen ik aankwam zag ik dat het loket was gesloten.. Ha ha, alle keren dat ik een kaartje nodig had, was het loket open. De aanwijzingen op de kaartjesmachine volgen dan maar. Met Google translate erbij. 😀

Eén overstap zou er zijn. Daar moest ik kijken welke volgende trein ik hebben moest en vanaf welk perron. Dat ging voorspoedig. 

Aangekomen bij het vliegveld, dacht ik zo naar de juiste terminal te kunnen lopen. Dat was niet het geval. Ik zat op terminal twee en moest naar 1. Na wat heen en weer geloop en drie keer vragen, werd het mij duidelijk dat ik er niet lopend heen kon. Er reed een bus. 

Tien minuten later was ik op terminal 1. Even op de borden kijken waar ik zijn moest om in te checken. Wennen hoor, zo alleen reizen met trein en vliegtuig! 

Ik ben gewend aan medereizigers die het prettig vinden om alles uit te zoeken en te kijken waar ze heen moeten. Ik loop dan gewoon met ze mee😀. Dit keer moest ik het zelf doen. Alles lezen is niet zo mijn ding. Zo kwam het dat ik de vlucht naar Amsterdam zag staan, naar de incheckbalie liep en niet de vluchtmaatschappij zag staan waar ik mee zou vliegen. Even vragen maar weer. Bleken er twee vluchtmaatschappijen op hetzelfde tijdstip naar Amsterdam te vliegen. Ik had de borden gescand en alleen die ene vlucht gezien. Maar echt, de andere stond er precies boven! 😊 

De vlucht verliep voorspoedig. Ook de treinreis naar huis. 

Wat een ervaring! Intensief, verrijkend, leerzaam en ook genieten. 

Dankbaar voor de lessen, voor het helen van emotionele pijn, dat in mijn lichaam opgeslagen zat. 

Een kijkje achter de schermen

 Een kijkje achter de schermen.. 

Er hoefde geen wekker te worden gezet voor vandaag. Het is 7 minuten over 8 als ik wakker word. Vandaag is een dag van bijkomen. Bij mezelf komen. Een dag van geen afspraken, geen opdrachten. Zo'n dag heb ik nodig om in mijn behoeften te voorzien. 

Voorafgaand aan deze dag waren er drie dagen van opnames maken. Iets wat nieuw was voor mij: samen met iemand anders eigen tekst voor de camera inspreken. Daar kwamen verschillende dingen bij kijken. Op tijd opstaan, overleg, kleding uitzoeken, naar een plek gaan die voor dat moment een mooie plek was om de opname te doen. Bezig zijn met opnemen en dan de tekst even kwijt zijn of een verspreking waardoor het opnieuw kon. Lekker in ons verhaal zitten en dan ineens herrie van een grasmaaier die in de buurt kwam of de maandelijkse sirene die om 12 uur begon. 😊

Wat er was, was er. Ook de paar momenten dat ik dacht: ik wil niet meer, dit is niks voor mij. Waarop gedachten volgden: je kunt dit, het gaat prima!

In mijn hoofd was dat okee. 

De dag na de eerste opname dag voelde ik mijn nek en schouder . Mijn hoofd naar rechts draaien, voelde niet zo lekker. 'Beetje in de wind gezeten' dacht ik. Naarmate de dag vorderde, werden de klachten heviger. Aan het einde van dag 2 kon ik mijn hoofd nog maar een heel klein stukje naar rechts draaien. Mirjam, waarmee ik samenwerkte, masseerde een tijdje de pijnlijke plek en dat gaf iets verlichting.

We hadden juist die dag met elkaar gesproken over gevoelens en emoties, hoe die een uitweg vinden in het lichaam. Was het misschien niet de wind die zorgde voor een stijve, pijnlijke nek/schouder?

Die avond lag ik op bed en voelde me niet prettig. Ik baalde van de pijnklachten en ik begreep niet waarom ik me niet prettig voelde. We waren met opnames bezig, iets waar ik zin in had, ik overnachtte met de camper in de buurt, iets waarvan ik ook enorm van kan genieten. En nu lag ik in die camper en was er niks van opgetogenheid of genieten in mij.

Na daar een poosje over na te denken besloot ik de lijst met gevoelens te pakken en te kijken hoe ik me voelde. Ik las de woorden één voor één door, was de lijst bijna door en dacht: 'ik voel niks'. Daar werd ik een beetje chagrijnig van. Totdat ik de woorden vervreemd en verward zag staan. Die herkende ik. Vervolgens ben ik gaan schrijven om meer te weten te komen wat er in mij was. Mezelf horen lukt vaak niet door alleen in m'n hoofd te blijven denken. Door te schrijven kom ik bij woorden en gevoelens die anders ongehoord en ongezien bleven.

Dit was wat er uit kwam en wat ik opschreef:

'Ik voel me vervreemd en verward. Ik ben 3 dagen weg, opnamen maken voor de online training. Waarvan ik dacht dat ik het leuk zou vinden, dat ik ervan zou genieten. En het enige moment waarop ik voluit genoot was gisteren ochtend, toen ik met de camper onderweg was.

Hoe is dat voor je?

Beetje apart ofzo. Ook een beetje ongerust. Ik zou me toch helemaal happy moeten voelen? Ik bedoel: ik ben met de camper op pad, zonder kinderen, heb vrijheid en dan voel ik me niet happy. Hoe kan dat?

Ben je wellicht moe? Of zijn er andere behoeften niet ingevuld?

Ja, de behoefte aan aanwezigheid en verbondenheid. Het voelt onwerkelijk. Alsof ik van een afstand sta.

Kun je dat gevoel toe laten? Waar zit het?

In m'n nek en boven bij m'n schouders.

Okee, laat het zere er maar zijn.'

 Op dat moment stopte ik met schrijven en gaf ik mijn aandacht aan wat ik voelde in mijn nek en schouders. Het mocht er zijn, ik gaf het ruimte. Wetend dat het een opgeslagen gevoel in m'n lichaam was, wat het nodig heeft om gevoeld te worden, waardoor het erkend wordt, gehoord en gezien wordt. Het is een deel van mij. En alles van en in mij heeft mijn liefde en aandacht nodig. Niet alleen door woorden, juist ook door voelen.

Ineens werd me duidelijke wat die zere nek mij te zeggen heeft. Dat het niet de wind was die voor de pijn daar zorgde. Mijn lichaam gaf een signaal wat te maken heeft met mijn emotionele stuk. Ik herinnerde mij dat er in mijn kindertijd situaties zijn geweest dat ik me geweldig voelde wanneer een populair meisje aandacht aan mij schonk door naast me te komen zitten en met mij te kletsen. Dan voelde ik me blij en opgetogen. Dat populaire meisje, wat zomaar met mij! (onzeker, niet populair, niet mooi) praatte! Groot en pijnlijk was dan het gevoel van ontnuchtering als soms na 5 minuten iemand anders binnenkwam en het meisje bij mij weg ging om naast die ander te gaan zitten..

Verlangen, hoop en teleurstelling. Het was een groot onderdeel van m'n jeugdjaren.

Wat heeft dit te maken met de drie dagen van opnames?

Blijkbaar was de situatie zo, dat ik geraakt werd in een stukje pijn vanuit m'n kindertijd. Daar was ik mij met m'n verstand niet bewust van. Echter mijn lijf wel! Dat communiceerde door gevoel. Toen ik daarna er verder over nadacht kon ik me het voorstellen. Ik werkte samen met Mirjam. Zij is bekend, (blijkbaar stond zij symbool voor het populaire meisje) en ik deed iets wat nieuw voor me was, waarvan ik niet wist hoe het zou gaan. In mijn lichaam was daar de angst, (zonder dat ik daar bewust van was) dat ik ingeruild zou worden als een ander beter zou zijn. Slechts even nodig zou zijn omdat er niks beters was.

De hele situatie was een uitnodiging om mezelf te horen in wat ik noem een stukje oude pijn. Een lichaam weet wat het nodig heeft! Ons hoofd kan zo de regie hebben, dat het maar door dendert met gedachten. En zo de stem van het lichaam niet opmerkt of negeert. Waardoor we een groot gedeelte van onszelf afwijzen.

Na het proces van schrijven en het gevoel in mijn lijf aandacht en ruimte geven, is het gevoel van vervreemd en verward, weg. Ik voel me blij en opgetogen. Ik geniet van het liggen in de camper en verheug me op de laatse opname dag. ❤️

En daarbij ervaar ik verwondering over dit stukje proces wat er was, waardoor ik de mogelijkheid heb om mezelf te horen en er heelheid ontstaat. Dank U Heer, wat heeft U ons bijzonder mooi gemaakt. 🙌

Aandacht van mannen

 Aandacht van mannen. 

Daar spraken we samen over. Hoe fijn gevoel dat kon geven terwijl we niet op zoek zijn en een fijn huwelijk hebben.

Ze vertelde over die keer dat ze met een man zat te kletsen en hij zo geïnteresseerd leek te zijn. Vragen stelde, op dingen inging. Ze vond dat leuk! In diezelfde week gebeurde dat nog twee keer, met twee andere mannen. Ze werd er blij van. 

Ze dacht erover na. Wat gebeurde er in zo'n gesprek? Wat deed het met haar? Ze stelde zichzelf vragen. Was ze gevoelig voor aandacht van andere mannen? Ergens voelde het prettig en tegelijk dacht ze, ik moet het niet heel fijn gaan vinden. Straks ga ik er naar uitzien en ontstaat er meer. Zou het? Dacht ze. Nee toch zeker? Dit had toch niks te maken met iets waar verliefdheid uit voor zou kunnen komen? Nee..dat niet. Of misschien toch wel? Maar ze had een lieve man! Nee, ze moest niet zo gek denken. Het was een leuk gesprek geweest en meer niet.

Maar stel dat ze vaker met hem zulke gesprekken zou hebben? Wat zou er dan gebeuren?

Het was iets wat niks was en tegelijkertijd iets heel groots leek qua gevoel. Iets wat aandacht vroeg. Of zou ze het gewoon wegstoppen?

Drie leuke gesprekken met drie verschillende mannen in korte tijd. Een fijn gevoel. Gedachten. Vragen. Het moment was daar. Het moment om zichzelf te horen hierin.

Ze stelde zichzelf de vraag wat haar zo fijn raakte in de ontmoetingen. Het schoot door haar heen: die mannen zijn geïnteresseerd in mijn leven. Stellen mij vragen. Bammmm. Die gedachte kwam binnen. Een man die geïnteresseerd was in haar! Ze voelde verdriet. En wist: hier zit pijn. Pijn van een kind, wat niet gezien werd. Was dat zo? Werd zij als kind niet gezien door mannen? Welke mannen waren er in haar leven als kind? In het gezin van herkomst was dat haar vader en haar broer. In haar herinnering was er op emotioneel vlak niet zo'n verbinding met haar vader. Hij was geen prater. Hoorde haar aan als ze iets vertelde, maar stelde geen vragen. Haar broer net zo. Zij was juist van het praten. Als kind deed ze dat met haar moeder. Ineens schoot het door haar heen dat haar opa ook een stille man was. De vader van haar vader. Blijkbaar zat het in de familie. Met haar verstand kon ze het allemaal beredeneren en begrijpen.

Haar lichaam sprak andere taal! Dat ervaarde vreugde en een soort van opgewektheid bij het hebben van een gesprek met een man die vragen stelde. Die haar hoorde. Die haar zag. Ja, zo kwam het binnen bij haar.

We spraken er samen over. Dat zoiets uit kon groeien tot iets wat ze niet wilde. Maar toch ook zo fijn kon voelen. Hoe kan dit? Vroeg ze mij. Ik vertelde haar hoe ons emotionele brein werkt. Wat er gebeurd als we als kind emotioneel niet krijgen wat we nodig hebben. Hoe we als volwassene gevoelens kunnen hebben, die gelinkt zijn aan onze kindertijd. Hoe we als volwassene, onbewust vanuit het kindperspectief kunnen denken.

We deden samen de oefening om gevoelens en behoeften te horen. Een oefening waarbij er ruimte is voor alles wat er is aan gevoel, waar gevoelens veranderen en er andere gedachten komen.

Ze was verbaasd. Verbaasd wat het met haar deed. Ook opgelucht. Het voelde fijn, dat ze niet meer zoveel vreugde ervaarde bij de gedachte dat een andere man geïnteresseerd is in haar. Ze moest lachen. 'Dit is prettig!' Zei ze. Gewoon in gesprek kunnen zijn met andere mannen zonder allerlei gevoelens en gedachten te hebben. Relaxed. Nooit gedacht dat het te maken had met iets in mij wat erkenning nodig had. En dat ikzelf degene ben die daar iets mee kan doen, daar heb ik geen aandacht van anderen voor nodig.

Exact! That's true. 

Kritiek op jezelf

Kritiek op jezelf. In een post laatst, schreef ik over mezelf en 'genoeg hebben'. Mijn worsteling was dat ik niet genoot van wat er was(op vakantie, fietsen langs het water) en iets anders wilde hebben dan wat er op dat moment was. (boten zien en ook willen varen. 'ahh, zat ik maar op zo'n boot!') Ik ging dan bedenken wat ik kon doen om toch te krijgen wat ik wou, (kunnen we niet ergens een bootje huren?) dat kon de meeste keren niet en daarbij voelde ik met niet fijn. Vervolgens was ik sjacherijnig dat ik het niet had of ik verweet mezelf dat ik nooit tevreden was. 'wees eens dankbaar joh!' dacht ik dan. 

En zo ging dat maar door. Dacht ik in de winter: 'ahh, zin in de zomer! Lekker 30 graden en in het zwembad', is het die situatie in de zomer en baal ik dat ik niet op vakantie ben. Want ja, 'alleen in een zwembad thuis is toch veel saaier dan gezellig op de camping?' 

En als ik dan wel op de camping ben, is het veel te druk in het zwembad. Of rijden we langs bergen waar nog iets sneeuw op te zien is. Een hup daar gaan m'n gedachten: 'ohh, hoe mooi zou het hier in de winter zijn! Al die bergen helemaal onder de sneeuw. Wintersport! Ahh, ik zou hier wel op wintersport willen. Dat zal gaaf zijn! Zou dat kunnen?' Op internet kijken. Prachtige sneeuw plaatjes. Zit ik nu echt in de zomer te verlangen naar een wintersportvakantie? Zat ik van de winter niet net zo te verlangen naar die heerlijke zomer? 

Wat is dat toch? Deze vakantie ga ik bij mezelf te rade. Het is inmiddels 2 jaar geleden dat ik kennis kreeg over de werking van het emotionele brein en ik leerde door te voelen, m'n brein te herprogrameren. In die 2 jaren is er al heel wat geweest aan gevoel, wat me zoveel had te zeggen. 

Nu dus ruimte en gelegenheid om hiermee aan de slag te gaan. Het is zomer, we zijn op vakantie, er is rust, samengevat: de omstandigheden zijn fijn. En ik voel onrust. Even denk ik, het zal wel. Ik ben nooit tevreden. Het is bij mij nooit genoeg. Ik vind mezelf ondankbaar. 

Soms ben ik me al snel bewust van m'n gedachtengang en oude patronen. Soms heeft het wat tijd nodig. 

Die gedachten over mezelf, dat ik nooit tevreden ben, nooit genoeg heb. Hoe liefdevol is dat? 

Is dat wat ik het liefste hoor? Eerlijk gezegd niet. Wat maakt dat ik het zeg? Het is m'n vertrouwde patroon. Dit ben ik gewend als kind. Ik wilde iets hebben wat ik niet had en ook niet kreeg. Wanneer ik erom bleef vragen kreeg ik te horen dat ik niet zo moest zeuren. Ik kreeg het niet en daarmee klaar. Dat was hoe ik leerde 'omgaan' met iets niet te krijgen wat ik graag wilde. En die manier gaf ik ook door aan onze kinderen. Na 3 keer nee te zeggen op iets wat m'n kind wilde, was ik er wel klaar mee. Nee is nee, dat moeten ze gewoon leren toch? Dat was wat ik dacht. 

Inmiddels weet ik dat ik niet gehoord werd in m'n verlangen en daardoor ook niet leerde hoe ik mezelf daarin kon horen. En daardoor ook mijn kinderen niet kon horen in hun verlangen en zij dat ook niet leerden. Net als dat mijn ouders dat niet van hun ouders had geleerd. Dat kan generaties zo doorgaan. 

Met gehoord worden, bedoel ik niet dat ik moest krijgen wat ik wilde. Ik bedoel daarmee dat er erkend werd wat ik graag wilde. Het wel of niet krijgen, is een tweede. 

Heel eenvoudig, aandacht hebben voor het kind, horen wat het graag wil en niet krijgt. En dat proces begeleiden. Omdat een kind dat nog niet alleen kan. Daar heeft het een volwassene voor nodig. Alleen, als die volwassene het zelf niet heeft geleerd, is er een grote kans dat het na een poosje zegt: en nu is het klaar, je krijgt het niet. Punt. Of, qua woorden wordt dit niet gezegd, maar qua gevoel is het wel zoiets van grrrrr, hou op met dat gezeur!! 

Ik denk dat het nodig is dat volwassen mensen weten hoe ze zichzelf kunnen horen in hun gevoelens en behoeften. Zodat ze vanuit een volwassen perspectief hun kind kunnen begeleiden bij de emotionele groei naar volwassenheid. 

Wanneer ik als volwassene dingen ervaar vanuit een kind perspectief, voedt als het ware (emotioneel gezien) een kind, het kind op. Dat kan veel emotionele pijn naar boven halen. Ouders die merken dat hun kind niet naar hen luistert en daar enorm boos van worden. (jep, dat werd ik) Ouders die menen dat hun peuter hen uitlacht of hen voor de gek houdt. Dat irriteert hen. (jep, ik ken het van mezelf) Of ouders die zich aangevallen voelen door hun kind, of afgewezen en gaan twijfelen aan zichzelf. (oh ja, vooral toen de puber leeftijd kwam☺️) En deze: ik dacht: nu heb ik de hele dag zoveel voor je gedaan en is het weer gezeik met naar bed gaan.. 

Wou ik als kind een moeder die alles goed deed of had ik liever dat ze aandacht had voor mijn gevoelens en behoefte? 

Je kind horen, gaat zoveel makkelijker als je eerst jezelf hoort. Want jij bent ook ooit een kind geweest die het nodig had om in emotionele behoeften te worden voorzien. Kreeg je toen niet wat je nodig had, dan kan dat zich gaan uiten in verschillende gevoelens. Onzekerheid, pijn van afwijzing. En die kunnen weer van alles tot gevolg hebben. Ruzie met anderen, niet okee zijn met jezelf. Verbitterd raken, eenzaamheid, afgunst ervaren, ongelukkig voelen, afhankelijk zijn van wat de ander vindt, emotioneel afhankelijk zijn. 

Het mooie is, dat je zelf in staat bent om je eigen behoeften te vervullen, datgene wat je als kind niet genoeg kreeg, kun je jezelf geven. Door te leren over wat je gevoelens en behoeften zijn. Door jezelf daarin te horen. Ik zou het graag zo even hier neer willen kunnen zetten hoe je dat kunt doen. Maar ieder mens is anders, elke klant is maatwerk. Toch wil ik graag dat veel meer mensen hierover horen. Dat is een reden dat ik in sept/okt/nov 2020 training ga geven in groepsverband. Dat doe ik in samenwerking met Stichting 1thuis. Op hun website kun je meer info vinden. 

https://www.1thuis.nl/thema-avonden

Onder het kopje 'communicatie en gevoelens'.